آشنایی با قیامت روز آخر زمین تجسم اعمال و جاودانگی آنها

تجسم اعمال و جاودانگی آنها (سوره بقره، آیه 110)

منابع مقاله:

، ؛

«وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ ما تُقدِّمُوا لاِءَنْفُسِکُمْمِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَاللّهِ إِنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ»

«نماز را برپای داریدو زکات بدهید (و با این دو، جسم و روح خود و اجتماعتان رانیرومند سازید و بدانید) هر کار خیری که برای خود از پیش می فرستید در سرای آخرت آنرا نزد خداوند خواهید دید، و بدانید خداوند به اعمال شما آگاه است.»

یکی از مطالب مهم اخلاقی اعتقادی، مسئله تجسم اعمال است؛ یعنی همه اعمال ما دراین عالم، خوب یا بد، دارای باطنی است که آن باطن فردای قیامت که به تعبیر قرآن «یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِر»⁽²²⁾است، مجسم خواهد شد و آنها را خواهیمدید؛ بلکه این اعمال سازنده باطن ماست

تجسم اعمال و جاودانگی آنها (سوره بقره، آیه 110)

منابع مقاله:

، ؛

«وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ ما تُقدِّمُوا لاِءَنْفُسِکُمْمِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَاللّهِ إِنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ»

«نماز را برپای داریدو زکات بدهید (و با این دو، جسم و روح خود و اجتماعتان رانیرومند سازید و بدانید) هر کار خیری که برای خود از پیش می فرستید در سرای آخرت آنرا نزد خداوند خواهید دید، و بدانید خداوند به اعمال شما آگاه است.»

یکی از مطالب مهم اخلاقی اعتقادی، مسئله تجسم اعمال است؛ یعنی همه اعمال ما دراین عالم، خوب یا بد، دارای باطنی است که آن باطن فردای قیامت که به تعبیر قرآن «یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِر»⁽²²⁾است، مجسم خواهد شد و آنها را خواهیمدید؛ بلکه این اعمال سازنده باطن ماست و ما هم اکنون با علم و عملمان، مشغول ساختنباطن خویش هستیم و حشر فردای قیامت ما با همان حقایقی است که در این دنیامی سازیم.⁽²³⁾

آیه محل بحث نیز به آن تصریح می کند؛ همان طور که در آیه 10 سوره نساء نیز آمدهاست: «کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند، یقیناً آتشمی خورند.»

روایات در باب تجسم اعمال فراوان است؛ البته در روایات تمثل آمده است نهتجسم؛⁽²⁴⁾اما منظور از تجسم، جسم برزخی یا قیامتی است، نه جسم دنیوی ومادی.⁽²⁵⁾

پرسش: کدام یک از اعمال انسان در قیامت مجسم خواهد شد، همه اعمال یا بعضی ازآنها؟

پاسخ: اعمالی در قیامت متمثل یا مجسم خواهد شد که در انسانها به صورت صفت دائمیدرآمده باشد یا به اصطلاح، ملکه⁽²⁶⁾شده باشد؛ اما اگر انسان خطاییمرتکب شد و بی درنگ یا پس از پی بردن به اشتباهش توبه کرد، این عمل به صورتباطنی اش متمثل نمی شود؛ بلکه اگر بر آن اصرار داشته باشد و توبه مقبول نکند، حشرانسان با همان صفت خواهد بود.

در روایات آمده است: «اگر مرتکب گناه شدید، زود توبه کنید»، یا در حدیثی آمدهاست: «خوشا به حال بنده ای که اگر خدای ناخواسته گناهی مرتکب شد، بی درنگ توبهکند.» شاید فلسفه این مسئله همین نکته باشد که انسان قبل از اینکه گناه به صورتملکه و ماندگار درآید، توبه کند تا اثر منفی آن در قیامت باقی نماند.

مولوی می گوید:

سیرتی کان در وجودت غالب است

هم بر آن تصویر حشرت واجب است(27)

در شعردیگری آمده است:

فردا که جزای شش جهت خواهد بود	قدر تو به قدر معرفت خواهد بود
در حُسن صفت کوش که در روز جزا	حشر تو به صورت صفت خواهد بود

بنابراین اگر انسانی در دنیا با صفت زشت دروغ و فریب، انس گرفت، در قیامت بهصورت روباه وارد محشر می شود؛ اگر فردی صفت پلید سخن چینی بر او حاکم شد، در قیامتبه صورت میمون محشور خواهد شد؛ اگر کسی صفت ناپسند غرور بر او غالب شد، در روز حشربه صورت مورچه وارد محشر می شود تا زیر پای مردم لگدمال شود و غرور کاذبش از بینبرود؛ اگر انسانی تمامی تلاش خود را برای شهوت مصروف بدارد و شهوت پرست شود، روزقیامت به صورت خوک محشور خواهد شد؛ اما تکان دهنده و عبرت آموز آن که او در قیامتهم انسان است و هم خوک؛ نه اینکه مسخ شده باشد و تبدیل به خوک شده باشد. اگر مسخمی شد، دیگر عذابی نمی دید؛ چون همان قدر که انسان از انسان بودنش لذت می برد، خوکهم از خوک بودنش و هر حیوانی از حیوان بودن خود، لذت می برد؛ بلکه صورتش مثلاً صورتانسانی است، اما سایر اعضای بدنش، مثل حیوان است.

حالا مجسم کنید انسانی که خدای ناخواسته دارای چندین صفت زشت مثل دروغگویی،سخن چینی و شهوت پرستی بوده است، در فردای قیامت چگونه خواهد بود؟!

او انسانی خواهد بود که صورتش، صورت انسان، گوشش، گوش روباه، دست و پای او دست وپای میمون، و شکم و سایر بدنش مانند خوک است؛ و این عذاب وقتی بیشتر می شود که خودشهم می داند فلان انسان است و دیگران هم او را می شناسند و با همان قیافه وارد محشرمی شود و در حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه علیهم السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها حاضر می شود. اینجاست که معنای این روایت روشنمی شود:

«فردای قیامت بعضی از انسانها به صورت حیواناتی وارد محشر می شوند که بوزینه هاخیلی از آنها زیباترند.»

کسانی که چشم باطنی، اعم از چشم برزخی⁽²⁸⁾یا چشمقیامتی⁽²⁹⁾دارند، در همین دنیا می توانند باطن دیگران را ببینند، و حتیاگر بخواهند به دیگران نیز نشان دهند؛ اما آنها مظهر ستارالعیوبی الهی اند و آنچهدیده اند و می بینند، افشا نمی کنند؛ چه این که:

هر که را اسرار حق آموختند	مهر کردند و دهانش دوختند
بر لبش قفل است و در دل رازها	لب خموش و دل پر از آوازها
عارفان که جام حق نوشیده اند	رازها دانسته و پوشیده اند(30)

آنها گاهیبه دلیل بعضی مصالح، گوشه ای از این حقایق را به دیگران نشان می دهند؛ مثل آنچه ازامام صادق علیه السلام درباره ابوبصیر نقل شده است که حضرت، با هدف استحکامبخشیدن به عقاید حق ایشان درباره امامت برای چند لحظه، چشم برزخی او را بازکرد.

ابوبصیر می گوید:

«به خدا قسم اکثر آن افراد را به صورت سگ و خوک و میمون دیدم. پرسیدم اینها چهکسانی اند؟ امام صادق علیه السلام فرمود: اینها مخالفان ما هستند.»

نیز ابوبصیر می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود:

«اگر دوست داری به همین حالت باقی بمانی، حسابت با خودت و اگر بخواهی به حالتاول برگردی و من بهشت را برای تو ضمانت می کنم.» گفتم: «نمی خواهم این خلق و مردمواژگونه را ببینم. بهشت برایم بهتر است و آن را با چیزی عوض نمی کنم. امام صادق علیه السلام دستش را به چشمم مالید، به حالت اول برگشت.»⁽³¹⁾

این مسئله، مختص معصومان علیهم السلام نیست. سایر انسانهای وارسته و متقینیز می توانند به اذن خداوند چنین قدرتی داشته باشند. در این زمینه، داستانهایفراوانی در کتابها نوشته شده است؛ مانند آنچه درباره حاج شیخ حسن علی نخودکیاصفهانی در کتاب «نشان از بی نشانها» آمده است. از بین قضایای فراوان، هر چند آنچهدر این کتاب آمده، از فضل ایشان، یک صدم بیشتر نمی باشد، به ذکر یک مورد بسندهمی کنیم.⁽³²⁾

«یکی از اهل علم نقل می کرد: در خدمت جناب شیخ به قبرستانی برای فاتحه رفتیم.حاج شیخ به من فرمودند: گوش کن از این قبر چه صدایی می شنوی. بر اثر توجه ایشانشنیدم که از آن قبر صدایی می آید: "خیار سبز است کاکل به سر است" بعد به قبر دیگریاشاره کردند. شنیدم می گفت: "لا اله الا اللّه" فرمودند: صاحب قبر اول بقال بود وهنوز با اینکه چند سال است از فوت او می گذرد خیال می کند زنده و مشغول فروش خیاراست و دومی مردی بود اهل دل و ذکر. در آن عالم هم مشغول ذکر حق است.»⁽